Blog
Diweddariadau tymhorol gan Swyddog Llwybr Cenedlaethol Glyndŵr
2024
- Kate Humble yn Cerdded Llwybr Glyndŵr
- Cynllun Llysgenhadon Cymru
- Pa drysorau sydd ar eu gorau yr haf hwn ar Lwybr Glyndŵr?
Kate Humble yn Cerdded Llwybr Glyndŵr
600 mlynedd ar ôl gwrthryfel Owain Glyndŵr, sefydlwyd Llwybr Cenedlaethol er anrhydedd iddo – llwybr sydd â’i ddau ben ar y Gororau, ac sy’n treiddio trwy ganol Cymru. Mae’n cychwyn yn Nhrefyclo, tref dlos gyda strydoedd bryniog a thŵr cloc hardd sy’n eistedd ar ochr Gymreig y ffin rhwng Powys a Swydd Amwythig.
O’r fan hon y cychwynnais, felly, gan ddringo’r brif stryd serth, heibio’r garreg sy’n nodi dechrau’r llwybr, a chan ddilyn yr arwyddion ar hyd lonydd bychain a llwybrau cudd i’r coetir ar ymyl y dref. Dyma fynd o dan ganopi coed derw ac allan i ehangder gwyrdd bryniau Sir Faesyfed. Mae’r llwybr yna’n mynd bron yn union i gyfeiriad y Gorllewin – ar ei ben i galon Cymru. Rwy’n teimlo’n fach fach yn ehangder yr hyn sydd o’m cwmpas – y gorwel yn bell, yr awyr yn gromell uwch fy mhen. Rwy’n cerdded dros lethrau eithin euraidd, sydd yna’n borffor gyda grug. Mae barcutiaid coch a chigfrain i’w gweld. Ynghyd â gwartheg, merlod a defaid, wrth gwrs. Wele wedyn adfeilion abaty, ac yna bentref hardd. Mae yna hyd yn oed gaffi ar y llwybr, lle gallwch ferwi’r tegell sydd ym mynedfa neuadd pentref a manteisio ar y cyflenwad o de a choffi sydd yno ar gyfer cerddwyr sy’n mynd heibio – ond rhaid cofio gadael cyfraniad am y lluniaeth! Ond yr hyn sy’n fy nharo, wrth i mi gyrraedd tref Llanidloes, tua hanner can milltir o’m man cychwyn, yw fy mod wedi cael y llwybr hardd hwn i gyd i fi fy hun.
Mae Llwybr Glyndŵr yn un o dri Llwybr Cenedlaethol yng Nghymru – ond gellid dweud nad yw mor enwog â’r ddau arall, sef Llwybr Arfordir Sir Benfro a Llwybr Clawdd Offa. Mae’r pwysau a ddaw o’r hyn sy’n cael ei ddisgrifio fel ‘gor-dwristiaeth’ – a sut i liniaru’r effeithiau a ddaw yn ei sgil – yn destun cryn drafod y dyddiau hyn. Mae anfanteision nifer uchel o ymwelwyr mewn mannau fel Eryri, Ynysoedd Heledd, Bro’r Llynnoedd yn Cumbria neu Ddolydd Swydd Efrog yn drech, ym marn llawer o drigolion, na’r manteision. Ond fel y mae’r daith hon yn ei brofi, mae sawl ffordd o osgoi’r torfeydd wrth fwynhau golygfeydd ysblennydd.
Rwy’n cyrraedd Llanidloes mewn pryd i gael cacen i ddathlu o’r Little Welsh Bakery ac yna gael pori yn siop lyfrau hardd y dref, cyn parhau i’r gorllewin, dros afon Hafren a heibio Cronfa Ddŵr Clywedog. Mae’r wawr yn troi glaw cynnar y bore yn niwl sy’n dringo’r dyffrynnoedd fel mwg o simneiau cudd. Mae’r adar yn canu, a gweision neidr yn suo dros y dŵr, lle mae yna gwch unig yn tarfu ar wyneb y llyn, sydd fel drych. Wrth symud ymlaen, rwy’n sylwi ar newid yn y dirwedd. Mae’r bryniau’n fwy miniog, yn fwy garw – y rhiwiau’n fwy serth, gyda chleifaen, neu siâl, dan droed. O fy mlaen mae coedwig Hafren – a dau walch wrth eu nyth, yn uchel i fyny yn y coed conwydd. Daw’r dirwedd yn fwy dramatig fyth wrth ddisgyn tua Machynlleth – gyda’r hyfrytwch o’m cwmpas yn fy ngadael yn gegrwth. Dyma bwynt mwyaf gorllewinol y llwybr – a safle senedd Owain Glyndŵr, wrth gwrs.
O’r fan hon rwy’n troi i’r gogledd-ddwyrain tuag at Lyn Efyrnwy. Dyma ddilyn dyffrynnoedd di-rif i bentrefi Llanbrynmair, Llanwyddyn a Meifod. Rwy’n treulio fy nosweithiau yng nghysur cartrefol gwestai ‘Gwely a Brecwast’ – y croeso cynnes yn fy helpu i ddadflino… hynny a’r bwyd da, y cawodydd poeth, a’r gwelyau cyfforddus!
Daw’r llwybr i ben – ar ôl 135 milltir – yn y Trallwng, ac mae llwybr arall – llwybr Clawdd Offa – yn cysylltu’r Trallwng â’m man cychwyn yn Nhrefyclo, sydd ond 25 milltir i ffwrdd. Ac rwy’n mwynhau’r daith gerdded hon yn ormod i stopio nawr. Felly ymlaen â fi, i fyny ac i fyny, yn uchel ar grib y clawdd. Ac yma rwy’n stopio – yn ddianadl ond yn fuddugoliaethus – ac edrych yn ôl allan, ar draws y môr gwyrdd o fryniau a choedwigoedd, y rhostir, y llynnoedd a’r nentydd, y pentrefi a’r dyffrynnoedd, tuag at yr haul ar y gorwel pell. A rwy’n dweud wrth fy hun, gyda gwên mor llydan â’r awyr, ‘Dw i wedi bod draw f’yna!’
Kate Humble
7/10/24
Cynllun Llysgenhadon Cymru
Mae Cynllun Llysgenhadon Cymru yn gyfres o gyrsiau ar-lein am ddim i bawb ddysgu mwy am nodweddion arbennig Cymru. Rydym yn falch iawn o fod yn rhan o’r cynllun hwn.
Byddwch hefyd yn dysgu am y Llwybrau Cenedlaethol yng Nghymru sy’n llwybrau pellter hir a ddewiswyd gan Lywodraeth y DU fel rhai sy’n mynd trwy rai o dirweddau gorau’r DU. Maen nhw i gyd wedi’u harwyddo gan logo’r fesen. Yng Nghymru, y llwybrau hyn yw Llwybr Cenedlaethol Clawdd Offa a Llwybr Glyndŵr, lle rydych yn croesi’r ffin rhwng Cymru a Lloegr sawl gwaith ac yn gallu mwynhau rhostir agored, tir fferm tonnog, coetir a choedwig canolbarth Cymru. Gellir adnabod Llwybr Arfordir Cymru drwy ddilyn y logo ‘draig a chragen’ nodedig ar hyd 870 milltir o arfordir amrywiol Cymru.
Yr hyn y byddwch yn ei ddysgu
Mae’r cynllun yn ffordd ardderchog o ehangu eich gwybodaeth leol a dod o hyd i’r hyn y mae Llwybr Arfordir Cymru a’r Llwybrau Cenedlaethol yn ei gynnig i bawb.
Byddwch yn darganfod llawer o ffeithiau diddorol am ddiwylliant Cymru, y lleoedd unigryw, y ddaeareg, y bywyd gwyllt y gallwch ddisgwyl ei weld, a’r hanes sy’n gwneud y llwybrau hyn mor unigryw ac arbennig yma yng Nghymru. Gobeithio y byddwch yn cael eich ysbrydoli i fynd allan i fwynhau’r llwybrau cerdded hyn drosoch chi eich hun.
Dyma rai ffeithiau diddorol:
- Mannau adnabyddus am fywyd gwyllt ar hyd Llwybr Arfordir Cymru a Llwybrau Cenedlaethol
- Safle dinas leiaf Prydain
- Y pentref gyda’r enw hiraf yn y Deyrnas Unedig
- Y gwrthryfelwr hanesyddol sy’n rhoi ei enw i un o’r Llwybrau Cenedlaethol
- Yr heneb hanesyddol a adeiladwyd i wahanu Cymru a Lloegr
Pwy fydd yn elwa o’r cynllun hwn
Gall pawb elwa ar y cynllun ar-lein hwn sy’n rhad ac am ddim.
Os ydych chi’n berchennog busnes ar y llwybrau hyn neu’n agos atynt, mae’n ffordd ardderchog o rannu’r wybodaeth ydych chi wedi’i dysgu gyda’ch cwsmeriaid. Mae hefyd yn ffordd hwylus a rhad o gynnwys eich tîm yn y gwaith o helpu ymwelwyr i deimlo bod croeso iddynt a manteisio’n llawn ar eu hymweliad â Chymru.
Os ydych chi’n unigolyn chwilfrydig sydd eisiau gwybod mwy am yr ardal leol, mae’n ffordd ragorol o ddarganfod beth arall sydd i’w weld a’i wneud.
Sut mae’r cynllun yn gweithio
Cofrestrwch â Chynllun Llysgenhadon Cymru am ddim. Gallwch weithio eich ffordd drwy fodiwlau sydd fwyaf lleol i’ch ardal.
Cofrestrwch â Chynllun Llysgenhadon Cymru am ddim
Mae pob modiwl yn gymysgedd o destunau a fideos difyr a delweddau ysbrydoledig gyda llawer o ffeithiau diddorol am yr ardal ydych wedi cofrestru ar ei chyfer. Os hoffech chi wybod mwy am yr ardaloedd cyfagos, gallwch gwblhau’r holl fodiwlau cyfredol sydd ar gael. Mae’r holl fodiwlau ar gael yn Gymraeg a Saesneg a gallwch roi cynnig ar gwis hwyliog ar y diwedd hefyd.
Dewch yn Llysgennad Cymru heddiw a darganfod beth sydd ar eich stepen drws a thu hwnt.
Pa drysorau sydd ar eu gorau yr haf hwn ar Lwybr Glyndŵr?
Wrth i ni ffarwelio’n araf bach â blodau hardd a hir ddisgwyliedig y gwanwyn, mae’r tymhorau’n newid yn raddol a’r un pryd mae pennod newydd yn dechrau blodeuo ar draws Llwybrau Cenedlaethol Cymru. Yma, mae Swyddog Llwybrau Llwybr Glyndŵr yn cynnig cipolwg ar yr hyn y gall cerddwyr ddisgwyl ei fwynhau ar hyd y llwybr dros y haf.
Mae Llwybr Glyndŵr yn Llwybr Cenedlaethol 135 milltir (217 Km) o hyd sy’n ymdroelli drwy weundir agored, ffermdir tonnog, coetir a choedwigoedd y Canolbarth. Cafodd y llwybr, sy’n cychwyn yn Nhrefyclo ac yn gorffen yn y Trallwng, ei enwi ar ôl Owain Glyndŵr, Tywysog Cymru ac arweinydd cenedlaetholgar Cymru yn yr Oesoedd Canol a drefnodd wrthryfel yn erbyn brenin Lloegr, Harri IV yn 1400.
Mae fy nghyfrifoldebau cyffredinol yn cynnwys rheoli, arolygu a threfnu gwelliannau i Lwybr Glyndŵr, ac mae’r rôl hon yn golygu fy mod i bellach yn adnabod y llwybr fel cefn fy llaw. O’r herwydd gallaf gynnig rhywfaint o wybodaeth am y pethau gorau sydd i’w gweld bob tymor i’r rhai ohonoch sy’n cychwyn allan i gerdded yno, boed law neu hindda, a thrwy’r tymhorau.
Ac er bod gan bob tymor ei rinweddau arbennig, does dim dadl mai yn yr haf y bydd natur yn rhoi’r sioe orau i bawb, ac ar hyd Llwybr Glyndŵr byddwch yn gweld un o’r llwybrau cerdded gwledig mwyaf prydferth yn unrhyw le yn y byd.
Felly am beth y dylai naturiaethwyr fod yn chwilio?
Wrth i chi gerdded y llwybr, edrychwch o’ch cwmpas a byddwch yn gweld lleiniau glas yn arddangos toreth o liwiau amrywiaeth eang o flodau gwyllt. Mae serenllys, pabi Cymreig, blodyn neidr, gorthryfail, briallu a gwlyddyn melyn Mair i gyd yn cystadlu am le pan fydd yr haul yn tywynnu.
Un o’r trysorau llai amlwg ac sy’n cael ei anghofio ar Lwybr Glyndŵr yw’r rhedyn sy’n ymddangos yma ac acw fwy neu lai ym mhobman. Mae rhedyn yn doreithiog ar y llechweddau, ond chwiliwch am y mathau llai cyffredin, fel pennau cyrliog y rhedyn gwrywaidd, y gwibredyn a thafod yr hydd yn y coetiroedd, sef y cliwiau cyntaf o’r rhwysg dramatig i ddod pan fyddant yn aeddfedu.
Mae hen furiau ac adeiladau yn lleoedd ardderchog i chwilio am redyn a blodau gwyllt. Mae duegredynen gwallt y forwyn yn rhedynen fechan sy’n gallu gorchuddio wal gyfan ac fe’i gwelir yn aml yn tyfu ochr yn ochr â thrwyn-y-llo dail eiddew a’i flodau porffor mân. Ac wrth sôn am ddod o hyd i drysorau mewn hen waliau, gofalwch stopio yng Nghastell Powis yn y Trallwng. Mae gerddi’r castell 300 oed, o’r radd flaenaf, yn llawn hanes, a’u blodau’n arddangosfa ddisglair o liwiau bob haf.
Yn y llu o fannau dyfrllyd ar hyd y llwybr, mae gold y gors a chrafanc-frân y dŵr yn blodeuo. Ar y gweundir, chwiliwch am dresgl y moch a’r amlaethai sy’n cuddio’n y grug.
Yng Nglaslyn, sy’n Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig, mae’r golygfeydd yn syfrdanol drwy’r flwyddyn, ond yn arbennig felly o fis Mehefin i fis Awst, pan fydd y warchodfa’n troi’n wyn gyda phlu’r gweunydd, ac yna’n borffor wrth i’r grug flodeuo. Mae’n bosibl y byddwch chi’n sylwi ar nodwedd arbennig y llyn, sef gwair merllyn, sy’n golchi ar ei lannau ar ôl tywydd glawog – sydd fel arfer yn digwydd ble bynnag y byddwch yng Nghymru, hyd yn oed yn ystod misoedd sychaf yr haf!
Y peth olaf i gofio chwilio amdano yw gardd ar bolyn ffens. Ar yr olwg gyntaf gallai hyn ymddangos fel postyn syml, ond mae’n gymaint mwy na hynny os edrychwch yn nes – mae’n gynefin ardderchog i fflora a ffawna micro! Mae rhai o’r hen glwydi a’r arwyddbyst ar Lwybr Glyndŵr wedi darparu amodau tyfu perffaith ar gyfer gerddi bychan bach o gennau, mwsoglau, rhedyn a hyd yn oed coed. Felly, pan fyddwch chi’n mynd trwy giât, gofalwch gael golwg ar ben y pyst i weld beth sy’n ymgartrefu yno.
